OĞUZ TÜRKMEN ŞEHRİ ÇORUM İLİNİN ADININ MENŞEİ VE KISA TARİHÇESİ
İlimizin yetiştirdiği araştırmacı yazar İsmail Uçakcı dan ilimizin tarihadı ve menşeisi ve tarihçesi adlı güzel bir yazı hazırlamıştır. İlimizin adı üzerine yapılan bu yazıyı sıla 19 gazetesi okurları olarak sizlerle paylaşmak istedik.
Günümüze kadar yapılmış yayınlarda tarih, kültür ve Oğuz Türk şehri Çorum adının menşei
üzerine isabetsiz görüşler ileri sürülmüştür. Bu görüşler, yöreye ilişkin yapılmış il yıllıkları,
dergiler kitapçıklarda yer almış olmasına karşı tarih bilimcileri ve yöre insanı arasında kabul
görmemiştir.
Çorum adının menşei “Dzorum, Gordions, Trokmu, Çoğu Rum, Cürümlü, Çevrim” gibi antik
ve efsanevi görüşlerle açıklanmış, bunlardan antik bir görüşe göre “Çorum adının kökeni
Ermenice Dzorom (…Akım, akıntı) dır. Bu ad (Dzor-il, akmak) fiilinin kökenine um takısı
eklemekle türemiştir. Buda yöreden geçen bir akıntı işaret etmektedir.“ Denilerek Çorum
adındın menşei Ermenilere dayandırılmaya çalışılmıştır.
Efsanevi bir görüşe göre ise “Danişmentli İlhanı Danişment Gazi’ye Bizans ahalisi kötü bir
plan hazırlamış, kendisine karşı yapılan bu kötü planı Gazi rüyasında görmüş. Gazi rüyanın
şiddetiyle uyanmış ve baksa ki deprem oluyor. Kaleden hemen askerlerini boşaltmış ve
depremin etkisiyle kale yerle bir olmuş. Deprem sonucunda kale halkı helak olmuş, bu
helaktan sonra halk tarafından buraya Cürümlü adı verilmiş ve bu ad zamanla Çorumlu
adına dönüşmüş” denilerek bu Oğuz Türkmen şehri efsanevi olaylarla açıklanmaya
çalışılmıştır.
Çorum adının, kelime kökeni olan Çor sözcüğü Oğuz dilinde bitki, Göktürk ve Uygur dilinde
Hakan'dan sonra gelen devlet görevlisine (günümüz tanımı ile Başbakana) verilen isim, unvan
olduğu ve “Baş” anlamında kullanıldığı Türk Kültür kaynaklarından anlaşılır. Yüzlerce örneği
bulunmasına karşı buna, Orta Moğolistan'da Tadruşlar üzerine Çor tayin edilen 722 tarihli “İç
Bora Köl İç Çor” ve “Uybat Üç Kül İç Çor” yazıtları ve diğer tarihi kaynaklar örnek
verilebilir.
Türklerin 1071 fethi öncesi yüzyıllarda Anadolu’ya pek çok sefer yaptıkları ve bu
seferlerinde silsile ve izler bıraktıkları tarihi kaynaklardan anlaşılır. Bu meyanda Sakalar ve
Göktürkler’in bir kolu olan Türgişler içerisinde büyük bir boy olan Çor’ların 592 yılında Avar
ordusu tarafından yapılan akınlar ile Bizans ülkesine seferler düzenledikleri ve bu
seferlerinde Anadolu’da “Çor Tiğin, Çor Bey, Çorumoğlu, Çor suyu, Çoroğlu, Çorluoğlu,
Çorlu, Çorum, Çorumlu, Çorlu Dede, Çorum-özü” gibi onlarca yerleşim yeri, dağ, mevki,
aşiret, oymak, kişiye isimlerini verdikleri ve Danişmentli hükümdarı Danişment Gazi’nin Çor
Bey unvanını kullandığı tarihi kaynaklarda yer almaktadır.
Fetih öncesi Türk Akınlarıyla Anadolu’ya geldikleri ve Bizans içerisinde yerleşik olduğu
anlaşılan Çor oymağı, diğer Türk oymakları gibi 1075 yılı ilk baharında yapılan Danişmentli
Devleti ilhanı Melik Ahmet Gazi komutasındaki Oğuz Türk güçlerine katılarak Yenkoniye
adlı bu Bizans şehrini fetih eyledikleri ve bu şehrin oymak beyleri İlyas Bey’in tasarrufuna
bırakılmasıyla oymak adıyla anıldığı anlaşılmaktadır.
Oğuzların Peçenek Boyuna bağlı olduğu bilinen Çor oymağına izafeten verildiği anlaşılan bu
adın ve şehrin: 1101 yılında yani, fetihten daha otuz beş yıl sonra yapılan 1. Haçlı Seferinde
Danişmentli Devleti’nin merkezi Amasya, Niksar’ı hedefiyle ilerleyen 60.000 kişilik Haçlı
ordusuna, yoğun Türk nüfusu ile caydırıcı olmaları ve bu tarihte Çorumlu adıyla
kaydolunması konumuza kaynak olarak verilebilir.
Danişmetli, Selçuklu, İlhanlı, Eretna, Kadı Burhanettin, Dulkadirli ve Osmanlı dönemlerinde
Çorumlu adıyla kaydolunan bu şehir, Evliya Çelebi’nin Seyahatname adlı eserinde yer
bulmuş; bu eserde “Selçuklu hükümdarı Kılıçarslan'ın oğlu Yakup Mirza ile yüzlerce
askerinin Çor hastalığına yakalandığı ve bu hastaları tedavi için Çorumlu şehrine
gönderdiği, Yakup Mirza ile askerlerin burada kısa sürede şifa bulduğu” bilgileri yer almıştır.
Evliya Çelebi’nin bu aktarımları ve yörede halen “Çor” kelimesinin soğuk algınlığından
oluşan nezle, grip türü bulaşıcı bir hastalığa, “Çor’um” kelimesinin bu hastalığa yakalanmış
kişinin kendisini tanımlamasına, “Çorlu” ise hastalığı uzun süre üzerinden atamayan kişiler
için kullanılması bilgisi, hastaların tedavisinin Çorumlu oymağı üyelerince halk hekimliği
ocak geleneği ile yapıldığını göstermektedir.
Bu konuya ise halen yörede yaygın olarak kullanılan halk hekimliği ocak geleneğini ve Çor
hastalığı gibi pek çok hastalığın tedavi edildiğine inanılan ocakların Çorum yöresi ve Anadolu
köylerinde uygulanması örnek olarak verilebilir.
Osmanlı döneminde uzun süre Çorumlu olarak anılmış olan şehir adı üzerinde ki “lu” eki
kalkarak Çorum adı ile anılır olmuştur.
Adının menşei öz Türkçe olan, adını doğrudan Oğuz Boylarından almış ve Bozok Yaylası
üzerinde kurulmuş, “Bayat, Dodurga, Kargın, Oğuzlar, Sungurlu (Salgurlu-Salur)” adlı beş
ilçesi, “Kayı, Karaevli, Bayat, Karkın, Yazır, Beğdili, Avşar, Bayındır, Çepni, Alayuntlu,
Kınık, Eymür, Büğdüz, Salur” gibi adlarla anılan onlarca köyü (Bu sayı 16. Yüzyılda Altmış
civarında), “Dedesli, Karakeçili, Anamaslı, Kavili, Salmanlı, Barak, Aygar, Canbek
(Zeyveli), Lek (Çorum Kürdü), Mamalı, Çiçekli, Ağcalı, Karkın, Kavurgalı” gibi adlarla
anılan onlarca Oğuz Aşireti bulunan, “Elvan Çelebi, Ali Baba (Ali Çelebi), Şeyh Hasan, Şeyh
Ahmet, Kara Evliya, Arap Baba, Halil Dede, Koyun Baba, Ergülü Baba” gibi Oğuz Aşiret
beylerinin izler bıraktığı Türk-İslam yurdu adını “Dzorum, Gordions, Trokmu, Çoğu Rum”
gibi dayanaksız söylemlerle antik dönemlere dayandırmak, “Cürümlü, Çevrim” gibi tarih
biliminde yeri olmayan hikayelerle açıklamak Oğuz Türkmen Yurdu Çorum İlimize olduğu
gibi tarih bilimine de ters gelmektedir.
Dileğimiz, Valilik, Kaymakamlık ve Belediye Başkanlık makamlarında oturan kamu
görevlilerinin yaptıkları il yıllıkları, yayınladıkları ilçe kitapçık ve bültenlerinde daha hassas
olmaları ve Türk-İslam Oğuz yurdu Çorum İlimizin adının menşei ve tarihçesi hakkında
meslektaşları tarafından yapılmış tarihi hataları bir daha ki baskılarında düzeltmeleridir.
Ayrıntılı ve kaynak bilgi için: Başta, Oğuz Boyları Aşiret Oymak ve Cemaatler adlı kitabımızın Geliştirilmiş ve Düzenlenmiş Baskısı ile e
Tarihi, Kültürü ve İnançlarıyla Sungurlu adlı kitabımız olmak üzere;
– 28-30 Nisan,2016. Sungurlu İlçesi’nin Kuruluş Tarihi ve İskan Yapısına Dair Bazı Tespitler, Başlığı ile Hitit Üniversitesi Tarafından
Düzenlenmiş Uluslar Arası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumunda sunduğum Bildiriler Kitabına bakınız.
Araştırmacı Yazar
İsmail UÇAKCI
Çorumlu Dernekler Platformu Başkanlar Kurulu Başkanı.
